Jako przedstawiciele i przedstawicielki organizacji społecznych, wspierających uchodźców i uchodźczynie przybyłych na teren Polski z terenu Ukrainy, stworzyły/liśmy List do Rzecznika Praw Obywatelskich. Celem listu jest prośba o pilną interwencję w sprawie przedłużenia prawa do świadczenia usług psychologicznych bez konieczności nostryfikacji dyplomu dla psychologów pochodzących z Ukrainy. Podpisz się z nami, każdy podpis w sprawie jest ważny!
Brak wydłużenia terminu nostryfikacji może skutkować kryzysem poradnictwa psychologicznego oferowanego przez ponad 400 placówek organizacji pozarządowych oraz niemal wszystkie placówki publiczne na terenie kraju. Kwestia umożliwienia wykonywania pracy psychologom z Ukrainy bez nostryfikacji dyplomu była uregulowana w tzw. Specustawie – art. 64a Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Uprawnienia wynikające z wyżej wymienionej ustawy wygasają 24 sierpnia 2023 roku.
Rekomendujemy, aby zapisy specustawy umożliwiające wykonywanie zawodu przez ukraińskich psychologów na rzecz osób objętych czasową ochroną zostały przedłużone do czasu obowiązywania czasowej ochrony dla obywateli Ukrainy.
Według danych Straży Granicznej od 24 lutego 2022 do 1 sierpnia 2023 roku granicę ukraińsko-polską przekroczyło 13,8 mln uchodźców z Ukrainy. Kobiety stanowią 97% osób dorosłych, 7% uchodźców to osoby starsze. Ruch graniczny nie był jednostronny, w tym samym okresie 12,3 mln Ukrainek, pomimo toczącej się wojny, powróciło do swojego kraju. Przez ostatnie 18 miesięcy ponad 1,65 mln obywateli i obywatelek Ukrainy wystąpiło w Polsce z prośbą o nadanie PESEL i otrzymanie ochrony czasowej (dane UNHCR, 2023)1. Zgodnie z danymi WHO, znaczna część z nich wymaga wsparcia psychologicznego.
Wśród najczęściej wymienianych potrzeb deklarowanych przez uchodźców od początku znalazły się wsparcie finansowe, zatrudnienie, pomoc materialna, dostęp do zakwaterowania, wyżywienia, jak również opieka medyczna i psychologiczna (UNHCR & Reach, IX 2022)3. Pomimo że każdy z wyżej wymienionych rodzajów pomocy jest kluczowy w zapewnieniu niezbędnej i podstawowej pomocy humanitarnej, dziś jako społeczność organizacji pozarządowych zwracamy się do Pana w kwestii nadchodzącego kryzysu braku możliwości zapewnienia efektywnej pomocy psychologicznej obywatelom Ukrainy, przebywającym na terenie Rzeczpospolitej Polskiej, których pobyt na terenie naszego kraju jest uznawany za legalny (Prawo to zostało gwarantowane na mocy ustawy z 12 marca 2023, Art. 32.1)4. Po 24 sierpnia 2023 roku obywatele Ukrainy zostaną pozbawieni efektywnej pomocy psychologicznej w ich ojczystym języku. Uchodźcom indywidualnie dotkniętym tragedią wojny m.in. poprzez śmierć bliskiej osoby, separację, utratę mieszkania lub pracy, mierzącym się z traumą, depresją, załamaniem nerwowym czy lękiem, nie będzie miał kto pomagać w ich ojczystym języku, ponieważ przeważająca część obecnie zatrudnionych psychologów i psychoterapeutów z Ukrainy straci prawo do wykonywania zawodu na terenie Polski. Teoretycznie wciąż obowiązywać będzie prawo do pomocy psychologicznej na mocy (Art. 32.1 specustawy), ale w praktyce zabraknie osób mogących wypełnić to zadanie.
Niemal 18 miesięcy temu, w obliczu kryzysu humanitarnego (ogromnej rzeszy uchodźców potrzebujących pilnego wsparcia psychologicznego), jak i przeciążenia polskiego systemu opieki psychologicznej (m.in. niewystarczającej liczby psychologów z Polski, w tym niemal całkowitego braku specjalistów w tej dziedzinie mówiących po ukraińsku i rosyjsku), Sejm Rzeczpospolitej Polskiej bardzo szybko podjął ważną i trafną decyzję dotyczącą zapewnienia prawa do pomocy psychologicznej dla obywateli Ukrainy. Zgodnie z nowelizacją specustawy z dnia 8 kwietnia5 psychologowie z Ukrainy, bez konieczności nostryfikacji dyplomów, otrzymali prawo do świadczenia usług obywatelom z Ukrainy podlegającym ochronie czasowej. Możliwe stało się udzielanie świadczeń opieki zdrowotnej z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień na szeroką skalę przez okres 18 miesięcy.
W marcu 2022 roku organizacje pozarządowe z całej Polski zaczęły prowadzić stacjonarnie i telefonicznie pomoc psychologiczną dla obywateli Ukrainy we wszystkich województwach kraju. Z danych Mapuj Pomoc (https://mapujpomoc.pl), wynika że do 8 sierpnia 2023 roku pomoc psychologiczna dla obywateli Ukrainy oferowana była w 404 miejscach prowadzonych przez organizacje pozarządowe na terenie całego kraju. Obecnie działają 34 infolinie udzielające pomocy psychologicznej oraz 403 placówki stacjonarne.
Obecnie przeważająca liczba psychologów z Ukrainy, zatrudnionych zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i jednostki administracji publicznej, nie posiada nostryfikowanych dyplomów. Ukraińscy psychologowie czekali na decyzję Sejmu w sprawie przedłużenia uprawnienia do świadczenia pomocy psychologicznej, jaką na okres 18 miesięcy dawał im art. 64a specustawy. Psychologowie mieli nadzieję, że po 18 miesiącach obowiązywania specustawy, tak jak obywatelom Ukrainy zostanie przedłużony okres ochronny na kolejny rok, tak i psychologom służącym bezpośrednio swoim rodakom przedłużona zostanie możliwość wykonywania usług bez konieczności nostryfikacji dyplomu. Powyższa niepewność, a dodatkowo długi czas oczekiwania na nostryfikację (trzymiesięczny okres nostryfikacji dyplomu od czasu zebrania wszystkich dokumentów), trudności w uzyskaniu kopii dyplomów (zniszczenie infrastruktury uczelni na terenach okupowanych), jak i wysokie koszty nostryfikacji (koszt to ok 3000–3700 zł niezależnie od sytuacji materialnej) sprawiły, że 90% psychologów10 pracujących obecnie z obywatelami i obywatelkami Ukrainy przebywającymi legalnie na terenie Polski utraci możliwość wykonywania pracy z dniem 24 sierpnia 2023.
Uchodźcy mają prawo do pomocy psychologicznej, a sieć pomocy, budowana ogromnym nakładem społecznym, nie może zostać przerwana z dnia na dzień. Pomoc psychologiczna dla obywateli Ukrainy służy nie tylko im samym – jest to także praca z traumą, depresją i lękami, wsparcie stabilności rodziny czy rozwój umiejętności radzenia sobie z trudnościami. Pomoc psychologiczna kierowana do uchodźców jest ważna również dla społeczeństwa polskiego. Gwarantuje lepszą integrację, rozwija umiejętność radzenia sobie z nowymi trudnościami społeczno-ekonomicznymi w nowym środowisku życia, wspiera stabilność społeczną, rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny u kobiet i dzieci straumatyzowanych przez wojnę i związaną z nią przemoc; zapobiega długotrwałym problemom (nieleczony stres psychiczny może prowadzić do przewlekłych problemów ze zdrowiem psychicznym, w tym do uzależnień). Praca psychologów z Ukrainy skutecznie wspiera przeciążony polski system ochrony zdrowia psychicznego.
Dlatego, jako organizacje społeczne z całej Polski, świadczące na rzecz obywateli i obywatelek Ukrainy pomoc prawną, psychologiczną, mieszkaniową, żywnościową, integracyjną i informacyjną, zwracamy się do Rzecznika Praw Obywatelskich z prośbą o pilną interwencję na rzecz utrzymania możliwości nieprzerwanej pracy psychologów z Ukrainy na rzecz uchodźców z objętych wojną terenów Ukrainy.
